گزارش‌هاي رسمي و مهم
عباس عبدي
روز چهارشنبه و در پايان جلسه هيات دولت آقاي رييسي به نكته درست و بسيار مهمي اشاره كرد كه مي‌تواند مايه اميدواري باشد. وي با اشاره به اينكه تناقض در برخي آمارهاي اعلام شده از سوي دستگاه‌هاي دولتي، افكار عمومي را دچار ابهام مي‌كند، گفت: «مركز آمار مسوول ارايه آمارهاي متقن در كشور است. فقط اين آمار بايد مبناي سياستگذاري‌ها و تصميم‌سازي‌ها در كشور قرار بگيرد و ساير دستگاه‌ها نيز به آن تاسي كنند. اين‌گونه آمارهاي نامستند، حتي در تصميم‌سازي‌هاي درون دستگاهي نيز مشكل ايجاد مي‌كند، بنابراين هر دستگاهي مي‌خواهد آماري اعلام كند بايد با مركز آمار هماهنگ شود.» نمي‌دانيم كه آيا اين اظهارنظر دقيق و درست در پي يادداشت پيشين بنده در ۲۱ تيرماه تحت عنوان «مهم‌ترين شاخص كارنامه يك‌ساله دولت؛ اشتغال» بود، يا ربطي به آن ندارد، ناشي از هر چه باشد درست است. در آن يادداشت توضيح دادم كه برخلاف وعده دولت كه بايد تا پايان بهار ۱۴۰۱ حدود ۹۰۰ هزار شغل اضافه بر مشاغل فعلي ايجاد مي‌شد، يكصد هزار شغل هم كم شده است. جالب‌تر اينكه در ميان سه بخش خدمات، كشاورزي و صنعت، به تعداد شاغلين خدمات حدود ۵۰۰ هزار افزوده شده است. معناي اين رقم اين است كه سرجمع طي يك‌سال ۶۰۰ هزار شغل از دو بخش اصلي توليد كه صنعت و كشاورزي باشد، كم شده است و اين افزايش مشاغل بخش خدمات محصول بهبود وضع كرونا بود كه اين نوع مشاغل را از ميان برده بود. لذا كاهش ۶۰۰ هزار شغل در دو بخش كشاورزي و صنعت به معناي كاهش ۵ درصد مشاغل اين دو بخش فقط در يك‌سال است كه جاي نگراني جدي دارد. در پي اين يادداشت پاسخي از طرف نهادهاي دولتي مربوط، به روزنامه اعتماد واصل شد كه به صورت تلويحي گزارش را نفي مي‌كردند و به آمارهاي ديگري استناد مي‌كردند، روزنامه نيز در پاسخ به آقاي رييس‌جمهور متذكر شد كه اين موارد آمارسازي است و در دولت احمدي‌نژاد نيز مسبوق به سابقه است، آمار واقعي فقط و فقط در گزارش‌هاي مركز آمار است و بايد به آن استناد كنيد و اجازه داده نشود كه مديران دولتي ذي‌نفع با ارايه آمار مخدوش ذهن مديران عالي دولت و مردم را مخدوش كنند. بنابراين اظهارات اخير آقاي رييسي گام بسيار مهمي رو به جلو براي جلوگيري از توليد و ارايه گزارش‌هاي مخدوش و غيردقيق دولتي است. اكنون فرصت را مغتنم شمرده و برخي از مهم‌ترين گزارش‌هاي رسمي را متذكر مي‌شوم. براي فهم وضعيت جامعه نيازي به رفتن سفرهاي مكرر و كم‌بهره نيست. با خواندن اين گزارش‌ها بهترين درك از وضعيت جامعه به دست مي‌آيد. البته تفسير گزارش‌ها نيز بايد از سوي كارشناسان خبره صورت گيرد. مقامات سياسي در استنتاج از آمار و ارقام بايد محتاط باشند. گزارش‌هاي زير را براي مطالعه آقاي رييس‌جمهور و وزرا و علاقه‌مندان به وضع كشور پيشنهاد مي‌كنم.
1- درباره تورم هم گزارش‌هاي مركز آمار و هم بانك مركزي قابل استفاده است. ولي جزييات اين گزارش‌ها مهم‌تر است، يعني سهم هر بخش از كالاها در تورم را بايد دقت كرد، براي نمونه هنگامي كه تورم ۵۰ درصد است ولي تورم مواد خوراكي تا ۸۰ درصد مي‌رسد، يعني فشار تورم به طبقات پايين خيلي بيش از ۵۰ درصد است، شايد ۶۰ تا ۷۰ درصد باشد ولي براي طبقات مرفه اين فشار كمتر از ۴۰ درصد است. دريافت دقيقي كه از خواندن اين گزارش مي‌شود با صد بار رفتن به مراكز خريد به دست نخواهد آمد.
2-براي فهم فعاليت و بيكاري، فقط از گزارش‌هاي فصلي و سالانه مركز آمار استفاده كنيد. جزييات كيفيت اشتغال (اشتغال ناقص)، اشتغال افراد با تحصيلات عالي و جوانان و زنان، بخش‌هاي سه‌گانه و... همه و همه مهم است. فراموش نكنيد، مهم‌ترين شاخص در ايران كنوني نرخ فعاليت و اشتغال است و نه فقط نرخ بيكاري.
3-گزارش ماهانه و فصلي و سالانه بانك مركزي درباره شاخص‌هاي پولي كشور و مالي دولت (درآمد و هزينه) و نيز گزارش توليد ناخالص داخلي و مساله مهم سرمايه‌گذاري و استهلاك در بخش‌هاي گوناگون اقتصادي آورده مي‌شود. اين گزارش مادر همه گزارش‌هاست.
4- گزارش هفتگي يا ترجيحا فصلي سازمان ثبت احوال از تولد و مرگ و مير و سپس ازدواج و طلاق گزارش بسيار مهمي است. كافي است كه گفته شود آخرين گزارش اين سازمان نشان مي‌دهد كه رشد جمعيت به اندازه 1/0 درصد بيشتر شده ولي نه به دليل افزايش زاد و ولد كه كمتر از سال پيش شده است؛ در ۱۴ هفته اول سال ۱۴۰۱، حدود ۱۱ هزار كودك كمتر از سال گذشته متولد شده‌اند، ولي آمار مرگ و مير به شدت كم شده است، هر چند هنوز تا رسيدن به مقدار مرگ و مير پيش از كرونا فاصله زيادي داريم. شكست سياست‌هاي جمعيتي در اين آمار مشهود است.
5- نظرسنجي‌هاي معتبر را بخوانيد. تاكنون ايسپا از اين نظر قابل قبول بوده، اينكه بعدا چه شود نمي‌دانيم. ولي ساير نظرسنجي‌هاي دولتي از جمله وزارت ارشاد را اهميت ندهيد، زيرا واجد استقلال علمي نيستند. سعي نكنيد كه منويات خود را در نظرسنجي‌ها پيدا كنيد. دولت‌هاي قبلي مرتكب چنين اشتباهي مي‌شدند. محبوبيت‌سنجي را جدي بگيريد ولي آن را با استقبال‌هاي دولتي و ابراز احساسات چند نفر خلط نكنيد. البته اجازه دهيد كه همه از نتايج نظرسنجي‌ها مطلع شوند. همان‌طور كه نتايج ساير گزارش‌ها نيز در اختيار عموم قرار مي‌گيرد.
6- گزارش‌هاي سازمان پزشكي قانوني و آمار تصادفات را جدي بگيريد. متاسفانه بخشي از گزارش‌هاي اين سازمان در دسترس نيست.
7- پيشنهاد مي‌كنم كه گزارش درآمد و هزينه خانوار مركز آمار را نيز مطالعه كنيد. اين گزارش مهمي است. ارزش آن را دارد كه اجازه دهيد دو نفر كارشناس يافته‌هاي آن را براي رييس‌جمهور تفسير كنند. ضريب جيني استخراج شده از اين گزارش آموزنده است. به تغييرات و ويژگي‌هاي اقتصادي و اجتماعي طبقات پايين به ويژه سه دهك پايين حساس باشند. متاسفانه گزارش‌هاي دقيق و رسمي از وضعيت آموزش و نهادهاي آموزشي و نيز از وضع بهداشت و جرم و ساير امور داده نمي‌شود والا مطالعه آنها را هم توصيه مي‌كردم.
در هر حال گزارش‌هاي درون وزارتخانه‌اي را كنار بگذاريد جز اينكه هدف آن دور كردن اذهان شما از واقعيت است، نتيجه ديگري ندارد. مثل همان پاسخي كه به وضعيت اشتغال دادند.